Δημιουργικός σχεδιασμός (Design). Παράγοντας, απαραίτητος για την παραγωγική ανασυγκρότηση. Του Γεώργιου Μιχαήλ

Εισαγωγή

Από τις παρυφές της ιστορίας του μέχρι σήμερα, ο άνθρωπος, αξιοποιώντας τις δυνατότητες του εγκεφάλου του, ξεκίνησε να κατασκευάζει τα όπλα και τα εργαλεία που τον βοηθούσαν στην επιβίωση του. 

Εντόπιζε τις διάφορες ανάγκες του και ιχνογραφούσε στην αρχή μέσα στο μυαλό του, ενώ αργότερα στο χώμα, στην πέτρα στον πηλό και τελικά στο χαρτί και στον σκληρό δίσκο, αυτό που σκεφτότανε. 

Έτσι αποτύπωνε σε κάτι πιο σταθερό από την μνήμη του- δηλαδή το σχέδιο- την ιδέα και την υλοποιούσε αναπτύσσοντας την σιγά-σιγά και ακολουθώντας ουσιαστικά τις ίδιες εξελικτικές νοητικές επιλογές, που ακολούθησε η ζωή, από την σχεδίαση και την κατασκευή του πρώτου κυττάρου, μέχρι την σχεδίαση των ανώτερων θηλαστικών και του ανθρώπου. 

Οι άνθρωποι βέβαια, πολύ πιο άπειροι δημιουργοί από τον δάσκαλο τους που είναι η ίδια η ζωή, ακολούθησαν ενστικτωδώς μια δημιουργική διαδικασία που φυσικά υπολείπεται σε τελειότητα σχεδιασμού από αυτή που ακλούθησε η φυσική επιλογή, η εξελικτική διαδικασία που τόσο σοφά περιέγραψε ο Δαρβίνος. 

Είναι λοιπόν φυσικό, τα προϊόντα του ανθρώπινου σχεδιασμού τουλάχιστον μέχρι τώρα, να υπολείπονται πάρα πολύ σε ποιότητα, σε σχέση με τα αριστουργηματικά σχεδιασμένα προϊόντα της ίδιας της ζωής, δηλαδή τα ζώα, από το πιο μικρό έντομο μέχρι τον ίδιο τον άνθρωπο. 
Όμως, με την πάροδο των αιώνων, ο άνθρωπος αποθησαυρίζοντας επιστημονική γνώση και τεράστια τεχνική εμπειρία (μαστορική), έχει φτάσει σήμερα να κατασκευάζει τεχνολογικά αριστουργήματα όπως είναι οι αυτοκίνητες θερμικές και ηλεκτρικές μηχανές, οι ασύρματες τηλεπικοινωνίες, τα θαυμάσια αριστουργήματα της ηλεκτρονικής όπως οι υπολογιστές, τα εκπληκτικά επιτεύγματα της τεχνολογίας των οπτικών διατάξεων ακριβείας, όπως τα ηλεκτρονικά μικροσκόπια, τα κατοπτρικά και συμβατικά τηλεσκόπια, οι διορθωτικοί φακοί οράσεως, τα εκπληκτικά επιτεύγματα στον χώρο της αεροδιαστημικής τεχνολογίας και φυσικά τα κορυφαία τεχνικά έργα και τα αρχιτεκτονικά αριστουργήματα που στολίζουν τον πλανήτη μας.

Πρόλογος

Θα ήθελα να με συγχωρέσετε που θα πω πολύ απλά και καθόλου συστηματικά, πέντε πράγματα, από καρδιάς. Τα αισθήματα και οι απόψεις που εκφράζω, είναι απόλυτα προσωπικά, και σε κάθε περίπτωση μπορούν να αμφισβητηθούν. Προκύπτουν από την εμπειρία που απέκτησα μετά από μια πορεία 40 περίπου χρόνων, μέσα στο κόσμο της σχεδίασης και παραγωγής προϊόντων που έγιναν κυρίως στον Ελληνικό χώρο.

Μια μέρα, λοιπόν πριν από αρκετά χρόνια, κάπου στην πατησιών, είδα να σταματά μια κατακόκκινη FERRARI. Κατέβηκα από το μηχανάκι μου για να θαυμάσω το κινούμενο έργο τέχνης. Κάποιος βγήκε μέσα από το αυτοκίνητο, κοίταξε δεξιά αριστερά, να δει αν τον πρόσεξαν, και μπήκε καμαρωτός μέσα σε ένα κατάστημα. Θυμάμαι έντονα το τσίμπημα της ζήλιας που ένοιωσα, βλέποντας αυτό το αριστούργημα του βιομηχανικού σχεδιασμού . Δεν ζήλεψα τον ιδιοκτήτη. Αυτός ειλικρινά δεν με ενδιέφερε καθόλου. Ζήλεψα όλους εκείνους που τους δόθηκε η ευκαιρία να σχεδιάσουν αυτό το αριστούργημα. ζήλεψα τη στιγμή, που μετά από ατέλειωτη προσπάθεια και κόπο, είδαν το συλλογικό τους δημιούργημα να λάμπει κάτω από τους προβολείς της πρώτης του παρουσίασης. Ένα πραγματικά παραδείσιο συναίσθημα. 

Θυμάμαι επίσης, μια φορά που με τη γυναίκα μου και τις κόρες μου, βρισκόμαστε μέσα σε ένα από τα μεγάλα πολυκαταστήματα . Θαυμάζαμε τις φωτεινές βιτρίνες, τις γεμάτες με όλου του κόσμου τα προϊόντα που ξυπνούν εκείνη την έντονη καταναλωτική διάθεση. Τότε, μου γεννήθηκε η σκέψη πως αν κάποιοι δεν δημιουργούσαν αυτά τα όμορφα προϊόντα , δεν περνούσαν ατελείωτες ώρες σχεδιάζοντας, δεν ρίσκαραν, δεν αγωνιούσαν για το αποτέλεσμα, οι βιτρίνες θα ήταν άδειες και οι καταναλωτές δεν θα είχαν τίποτε να θαυμάσουν, τίποτα να αποκτήσουν. 
Όλα μέσα στα φωτεινά πολυκαταστήματα, τα ρούχα τα παπούτσια, οι ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές, είναι το αποτέλεσμα των ιδεών και της σκληρής δουλειάς των συνανθρώπων μας, που σαν επιχειρηματίες, σαν σχεδιαστές, σαν τεχνικοί, σαν μάστορες, σαν εργάτες, συνεργάστηκαν μεταξύ τους, για να γίνουν οι ιδέες τους προϊόντα. Και η αλήθεια είναι ότι κάποτε στη γη, οι άνθρωποι δεν είχαν στη διάθεση τους τίποτε περισσότερο, από χώμα και ιδέες, που με την δημιουργικότητα τους, τα μετέτρεψαν σε όλα αυτά που βλέπουμε σήμερα.

Για να σχεδιαστεί κάτι νέο, να γεννηθεί δηλαδή μέσα μας η ιδέα για κάτι που δεν έχει ξαναγίνει, είναι απαραίτητη η ελεύθερη και η δημιουργική σκέψη. Φυσικά η ελευθερία απαιτεί αρετή και τόλμη όπως λέει ο ποιητής . Για να έχουμε αυτά τα δυο πολύτιμα στοιχεία, πρέπει φυσικά να πληρωθεί το απαραίτητο κόστος, που δεν είναι καθόλου μικρό. Για αυτό και οι αληθινά δημιουργικοί σχεδιαστές, δηλαδή οι άνθρωποι που ανοίγουν δρόμους στο χώρο του σχεδιασμού δεν είναι και τόσοι πολλοί. 

Οι περισσότεροι που αυτοχαρακτηριζόμαστε δημιουργικοί σχεδιαστές (designers) δεν είμαστε τίποτα περισσότερο από άνθρωποι που αντιγράφουμε συνειδητά η στην καλύτερη περίπτωση υποσυνείδητα τις ιδέες των προηγούμενων και οι πιο καλοί από μας τις εξελίσσουν. Ο αληθινός δημιουργός, εκτός από την έμφυτη λατρεία για το καλό και το ωραίο, έχει βαθειά στην ψυχή του τον έρωτα για την γνώση και την ανακάλυψη. 

Όταν θέλει να δημιουργήσει κάτι διαφορετικό, κάτι νέο, έχει πάντοτε να αντιπαλέψει με έναν εχθρό που είναι ο πειρασμός να αντιγράψει τον εαυτό του. Κάτι από το οποίο πρέπει να απελευθερώσει το μυαλό του για να γεννηθεί η καινούρια ιδέα. Δεν είναι όμως εύκολη αυτή η διαδικασία. Απαιτείται πείσμα σε συνδυασμό με επιμονή. Δύσκολες δηλαδή ψυχικές διαδικασίες που είναι πολύ εύκολο να τις εγκαταλείψει κανείς και να καταφύγει στην εύκολη λύση που είναι να αντιγράψει τις ιδέες των άλλων. 

Εκτός βέβαια αν ανήκει σε εκείνους τους λίγους που γνωρίζουν την ευτυχία που νοιώθει κανείς, όταν γεννά τη νέα ιδέα. 

Πιστεύω ότι δεν υπάρχει μεγαλύτερη απόλαυση για έναν δημιουργό, από εκείνη που νοιώθει, όταν γεννιέται και υλοποιείται το δημιούργημα, που μετά από πολύ πνευματικό κόπο οραματίστηκε. Εδώ θα πρέπει να τονιστεί ότι ο υγιής στόχος του δημιουργικού σχεδιασμού, είναι να δημιουργηθεί το νέο προϊόν που θα μπορέσει να καλύψει κάποιες συγκεκριμένες ανάγκες μιας κατηγορίας ανθρώπων. 

 Και για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος, πρέπει ο σχεδιασμός να διέπεται από κανόνες και νόμους που μπορούν να οδηγήσουν στην κατασκευή ενός επιτυχημένου τελικού προϊόντος. Δεν αρκεί μια εμπνευσμένη σχεδίαση, χρειάζεται και η δημιουργία της απαραίτητης κοινωνικής ομάδας εργασίας που θα συντονιστεί με την σχεδιαστική ιδέα και θα εργαστεί χωρίς ιδιοτελείς παρεκτροπές, με στόχο τη δημιουργία του τελικού προϊόντος. 

Ο δημιουργικός σχεδιασμός(DESIGN) ενός νέου προϊόντος θυμίζει το περπάτημα του ακροβάτη πάνω στη λεπτή κλωστή που χωρίζει ένα προϊόν από ένα σκουπίδι. Δηλαδή κάτι χρήσιμο από κάτι που είναι ουσιαστικά άχρηστο. Ίσως να σοκάρει αυτός ο απόλυτος χαρακτηρισμός. Αλλά ας φανταστούμε ένα εργοστάσιο που παράγει κακοσχεδιασμένα προϊόντα τα οποία δεν μπορούν να ανταγωνιστούν τα ανάλογα προϊόντα της αγοράς και φυσικά δεν μπορούν να πωληθούν . 

 Αυτά τα προϊόντα, είναι αζήτητα. Και όταν περάσει ένα μεγάλο διάστημα χωρίς να τα θελήσει κανείς, ασφαλώς θα καταλήξουν στη χωματερή σαν σκουπίδια. Η ελευθερία του πνεύματος του δημιουργικού σχεδιαστή, είναι εκείνη που μετατρέπει κάτι το άχρηστο, σε πραγματικό προϊόν που κάποιοι θα το επιθυμήσουν και τελικά θα το αγοράσουν. Δυστυχώς όμως, συμβαίνει και το ακριβώς αντίθετο. Η άστοχη σχεδιαστική επέμβαση, μπορεί πολύ εύκολα να μετατρέψει ένα προϊόν σε σκουπίδι. Πρέπει όμως ,να λάβουμε πολύ σοβαρά υπ όψιν μας το ότι η έννοιες προϊόν και σκουπίδι είναι τελικά πολύ σχετικές .

Για μια κοινωνική ομάδα μπορεί να είναι χρήσιμο, αυτό που για μια άλλη κοινωνική ομάδα είναι σκουπίδι. ΟΙ σκουπιδοτενεκέδες πχ των βορείων προαστίων στην Αθήνα, είναι γεμάτοι με χρήσιμα προϊόντα για τους ανθρώπους που κατοικούν πχ. στα άνω Λιόσια. Τα υπολείμματα (σκουπίδια) της παραγωγικής διαδικασίας του Α εργοστασίου μπορεί κάλλιστα να είναι απαραίτητα (συστατικά) για την παραγωγική διαδικασία ενός Β εργοστασίου . Τα σκουπίδια των «πολιτισμένων» χωρών του δυτικού ημισφαιρίου είναι χρήσιμα και απαραίτητα προϊόντα για τις αναπτυσσόμενες χώρες του τρίτου κόσμου. 

Αλλά και οι πολιτιστικές διαφορές ανάμεσα στους διαφόρους λαούς κάνουν τον δημιουργικό σχεδιασμό (design) μια έννοια πολύ σχετική. Το να σχεδιάσεις ένα φόρεμα για ευρωπαίες είναι διαφορετικό από το να σχεδιάσεις ένα φόρεμα για ανατολίτισσες. Ένα λεωφορείο για Γερμανούς αγοραστές πρέπει να βαφεί και να διακοσμηθεί τελείως διαφορετικά από ένα λεωφορείο για Αφγανούς. Ένα σπίτι στο Λονδίνο η στο Παρίσι δεν μπορεί να σχεδιαστεί με τον ίδιο τρόπο που θα σχεδιαστεί στη Βομβάη η στο Θιβέτ. Μια επιτυχημένη κινηματογραφική ταινία επίσης , μπορεί να επηρεάσει την άποψη που έχουμε για ένα ρούχο η για το μοντέλο ενός αυτοκίνητου και να το μετατρέψει, από αδιάφορο, σε υπέροχο, αρκεί ο αγαπημένος μας ηθοποιός-ήρωας, να φορεί το παραπάνω κουστούμι, η να οδηγεί το παραπάνω αυτοκίνητο. Ένας αδιάφορος από καλλιτεχνική άποψη πίνακας, που όμως είναι επώνυμος, είναι περιζήτητος. Ενώ ένας υπέροχος από καλλιτεχνική άποψη πίνακας, που όμως είναι ανώνυμος, παραμένει στα αζήτητα. 

 Ενώ οι απόψεις για το ωραίο και το επιτυχημένο προϊόν ποικίλουν από άνθρωπο σε άνθρωπο, από κοινωνική σε κοινωνική ομάδα και από εθνότητα σε εθνότητα, οι βασικές αρχές του δημιουργικού σχεδιασμού (design) παραμένουν απόλυτες και αναλλοίωτες. Το προϊόν πρέπει να εκπληρώνει τις λειτουργικές ανάγκες που το ορίζουν. πχ μια ξυριστική μηχανή πρέπει να ξυρίζει σωστά, είτε είναι για τη Νέα Υόρκη, είτε για τη Βαγδάτη. Το προϊόν πρέπει να έχει κατασκευασιμότητα. Μ’ άλλα λόγια, να μπορεί να κατασκευάζεται εύκολα με τις τρέχουσες τεχνικές δυνατότητες, την εμπειρία και τα διαθέσιμα μηχανήματα. Πρέπει οι μέθοδοι κατασκευής του και η επιλογή των υλικών, να είναι συμφέρουσες οικονομοτεχνικά σ’ αυτούς που επιχειρούν την παραγωγή και τη διάθεση του. 

 Υπάρχουν διάφορες φιλοσοφίες για τον τρόπο του σχεδιασμού των διαφόρων προϊόντων. Υπάρχουν προϊόντα που σχεδιάζονται με βάση αυτό που ονειρεύεται ο μικρομεσαίος καταναλωτής. Δηλαδή προϊόντα που παρακολουθούν το αισθητικό και καλλιτεχνικό υπόβαθρο του απλού μικρομεσαίου καταναλωτή και τίποτα περισσότερο. Σχεδιάζονται λοιπόν και κατασκευάζονται, ένα πλήθος από ετερόκλιτα και φθηνά προϊόντα χωρίς καμιά αισθητική η λειτουργική ποιότητα, βασισμένα πάνω σ αυτό το από μια άποψη ασφαλές κριτήριο κατανάλωσης. Όμως, υπάρχουν επίσης και προϊόντα, που σχεδιάζονται για να καινοτομήσουν αισθητικά και λειτουργικά. Μ’ άλλα λόγια, για να προσθέσουν κάτι νέο και πρωτοποριακό στο χώρο του δημιουργικού σχεδιασμού (design). 

Αυτά είναι τα προϊόντα που ανοίγουν τους νέους δρόμους στο χώρο της βιομηχανικής αισθητικής, παίρνοντας φυσικά και όλα τα ρίσκα που ακoλουθούν αυτή τη φιλοσοφία σχεδιασμού. Και αυτό συμβαίνει, διότι είναι λογικό, ένα νέο και καινοτομικό προϊόν να μην είναι αρκετά εύκολο κατανοηθεί και να αφομοιωθεί η αισθητική του, από την πλειονότητα των καταναλωτών, οι όποιοι είναι συνηθισμένοι σε πιο παραδοσιακές φόρμες. Αυτή η φιλοσοφία του σχεδιασμού που ουσιαστικά διδάσκει αισθητική και λειτουργικότητα, δημιουργεί προϊόντα που στην αρχή ίσως να μην γίνονται αμέσως αποδεκτά από το ευρύ καταναλωτικό κοινό, αλλά τελικά οι μορφές αυτών των προϊόντων γίνονται κλασσικές. Σήμερα, με την τεραστία ανάπτυξη των ΜΜΕ, η διαφήμιση κατά έναν τρόπο υποκαθιστά τον δημιουργικό σχεδιαστή (designer) και την πραγματική ποιότητα του σχεδιασμού, παίρνοντας στις πλάτες της, το βάρος της επιτυχίας η της αποτυχίας ενός προϊόντος . 

Σε παλαιότερες εποχές, η βιομηχανία αφουγκραζόταν τις ανάγκες της αγοράς και αναλάμβανε να τις καλύψει με την παραγωγή των απαραίτητων προϊόντων. Μετά όμως τη βιομηχανική επανάσταση, το φορτικό μοντέλο και την αλματώδη αύξηση της παραγωγικότητας και της προσφοράς προϊόντων που επακολούθησε, τα πράγματα αντιστράφηκαν. Η βιομηχανία και οι αγορές, με τη βοήθεια της διαφήμισης δημιουργούν συνεχώς νέες καταναλωτικές ανάγκες που βοηθούν στην αύξηση των πωλήσεων. 

Είναι πασίγνωστα σε όλους μας, τα απίθανα και τις περισσότερες φορές άχρηστα προϊόντα-σκουπίδια που διαφημίζονται στην τηλεόραση κατά τη διάρκεια της ημέρας, αλλά κυρίως τις μεταμεσονύκτιες ώρες. Αυτά τα προϊόντα δεν προωθούνται λόγω του Design τους η της λειτουργικότητας τους, αλλά λόγω της τεράστιας επίδρασης που έχει κυρίως σε άτομα κυρίως περασμένης ηλικίας και χαμηλής κουλτούρας η τηλεόραση. 

Είναι επίσης γνωστός σε όλους μας ο νέος τρόπος προώθησης ενός προϊόντος, το οποίο δεν θα πουλούσε σε καμιά άλλη περίπτωση, αλλά πουλάει γιατί το παρασύρει ένα άλλο προϊόν που προσφέρεται μαζί. Πχ εφημερίδες και περιοδικά με CD με λαχεία, δωροεπιταγές και διάφορα άλλα δωράκια. Όπως επίσης και συσκευές που προσφέρονται μαζί με κάτι μικρότερο και φθηνότερο, που λειτούργει σαν κράχτης. 

Η Ελλάδα εδώ και χιλιάδες χρόνια παρουσίασε κλασσικά αριστουργήματα που την έκαναν πασίγνωστη σ ολόκληρο τον κόσμο. Σήμερα, δυστυχώς, στο χώρο του δημιουργικού σχεδιασμού, των νέων ιδεών ,και των ανακαλύψεων δεν πρωτοπορεί. Αντίθετα, ακολουθεί και μάλιστα με μεγάλη διαφορά από τις άλλες χώρες. Ο ελληνικός δημιουργικός σχεδιασμός (design), έχει πολύ μικρή παρουσία στο διεθνές στερέωμα. Η παραγωγικότητα είναι ελάχιστη σχεδόν ανύπαρκτη. 

Τα προβλήματα είναι πολλά και διάφορα, όπως: Ότι η εσωτερική αγορά είναι μικρή και η ποσότητες των προϊόντων που μπορεί να απορροφήσει είναι τόσο μικρές που δεν δικαιολογούν σημαντικές επενδύσεις σε παραγωγικούς τομείς. Ότι η νομοθεσία αλλάζει από μέρα σε μέρα αποθαρρύνοντας τις επενδύσεις. Ότι πολλοί επιχειρηματίες θέλουν να γίνουν από τη μια μέρα στην άλλη μεγιστάνες του πλούτου. Ότι οι επενδυτές μετά την γενική δημιουργική αλλοτρίωση των τελευταίων 40 ετών, αποφεύγουν συστηματικά κάθε προσπάθεια στους τομείς της παραγωγής και επικεντρώνονται στο εμπόριο και στις υπηρεσίες. Και αυτό συμβαίνει γιατί ο βαθμός δυσκολίας της εμπορίας και της αντιπροσώπευσης ενός προϊόντος δεν μπορεί σε καμιά περίπτωση να συγκριθεί με το βαθμό δυσκολίας που απαιτεί η παραγωγή ενός νέου προϊόντος από την αρχή. 

Για να παραχθεί ένα νέο προϊόν το οποίο θα πουληθεί σε ικανοποιητικές ποσότητες και δεν θα καταντήσει σκουπίδι, χρειάζεται μεγάλη και σοβαρή προσπάθεια, που μέσα της εμπεριέχεται και υψηλός βαθμός ρίσκου .

Η αγωνία λοιπόν και το άγχος είναι οι καθημερινοί σύντροφοι του κάθε παραγωγού προϊόντων, ιδίως στις συνθήκες της ελληνικής πραγματικότητας .Κάτι που ισχύει σε πολύ μικρότερο βαθμό όταν κανείς εμπορεύεται επώνυμα και δοκιμασμένα προϊόντα τρίτων, οι οποίοι πέρασαν πριν από τον έμπορο την αγωνία και το ρίσκο της δημιουργίας του νέου προϊόντος. Πρέπει να προστεθεί και η παγερή αδιαφορία κάθε κυβερνητικού φορέα που ποτέ δεν συμπαρίσταται σε καμιά δημιουργική προσπάθεια ,αλλά αντίθετα προβάλλει κάθε είδους προσκόμματα με σκληρούς νομούς και ατέλειωτες στριφνές γραφειοκρατικές διαδικασίες, που συντρίβουν την αντοχή κάθε φυσιολογικού ανθρώπου. Σε άλλες χώρες οι κυβερνήσεις συμπαρίστανται στους δημιουργικούς ανθρώπους. Αντίθετα στην Ελλάδα η έννοια δημιουργός είναι συνώνυμη με την έννοια κορόιδο. 

Έτσι λοιπόν ,σε καμιά περίπτωση ο μέσος νεοέλληνας δεν θα επέλεγε τέτοιο «δύσκολο και επώδυνο» τρόπο για να επιχειρήσει και να δημιουργήσει. Το πρόβλημα του χαμηλού επίπεδου έρευνας και παραγωγικότητας στην Ελλάδα ,βρίσκεται βαθειά μέσα στις ψυχές μας, σαν πρόβλημα αυτοεκτίμησης αλλά και σαν γενικότερο πρόβλημα κουλτούρας και κοινωνικής ηθικής. Έχουμε ξεκοπεί από τις ρίζες μας, την ελληνική μας ταυτότητα την κουλτούρα, το πολιτιστικό και δημιουργικό μας παρελθόν, την μαστοριά και την έμφυτη εφευρετικότητα που είναι ριζωμένες μέσα στο DNA του ελληνικού λάου. 

 Σήμερα δυστυχώς ο μέσος Έλληνας, έχοντας υποκύψει στην εντροπία της αλλοτρίωσης, τις περισσότερες φορές βλέπει σαν εξωτική κάθε δημιουργική προσπάθεια .Στόχος του είναι να αποκτά, να καταναλώνει και όχι να δημιουργεί. Να εισάγει και όχι να παράγει. Ο Έλληνας επιχειρηματίας προτιμάει τον ευκολότερο δρόμο που είναι η εμπορία, παρακάμπτοντας την παραγωγή, αλλά ξεχνά πως ότι αυτά τα δυο, δεν ευδοκιμούν το ένα χωρίς το άλλο. 

Για να είναι μια χώρα ανταγωνιστική, πρέπει εκτός από το να εμπορεύεται τα δοκιμασμένα προϊόντα των άλλων να παράγει και αυτή κάποια προϊόντα που να εμπορεύονται οι άλλοι . Τι κληρονομία θα αφήσουμε στα παιδιά μας, αν δεν τα δώσουμε ένα δημιουργικό υπόβαθρο πάνω στο οποίο να εργαστούν και να δημιουργήσουν με τη σειρά τους το ελληνικό DESIGN ,όπως έχουν κάνει οι ιταλοί ,οι γάλλοι οι άγγλοι οι σουηδοί και πολλοί άλλοι λαοί; 

Σήμερα δυστυχώς, ο ελληνικός τομέας παραγωγής βιομηχανικών προϊόντων είναι βαριά άρρωστος και ίσως να έχει πεθάνει. Όμως όσοι ελπίζουμε στην ανάσταση του, πρέπει να πιστέψουμε στους εαυτούς μας και στην ελληνική μας ταυτότητα. 

Να γίνουμε πιο ηθικοί και να αρχίσουμε τη δουλειά. 

Πρώτα από την παιδεία. 

Πως θα υπάρξει ανάπτυξη, χωρίς να υπάρχει η νοοτροπία που ξεκινά από το σχολείο και δημιουργεί εκείνους τους ανθρώπους τους ερωτευμένους με την γνώση και τη πρόοδο; 

Στις μέρες μας, η τεράστια ανάπτυξη των υπολογιστών με τα ποικίλα σχεδιαστικά προγράμματα από τη μια και από την άλλη την εξέλιξη του internet δηλαδή του συλλογικού μας εγκεφάλου , έχουν αναπτύξει με εκθετική πρόοδο τις δυνατότητες αυτών που θέλουν να αποκτήσουν τεράστιες γνώσεις, να εμπνέονται και να μετατρέπουν γρήγορα και εύκολα τα δημιουργικά όνειρα τους σε 3d προοπτικές απεικονίσεις. Βλέπουμε καταπληκτικές ομάδες εργασίας, κυρίως νέων ατόμων, να σχεδιάζουν ψηφιακά δημιουργήματα που κυριολεκτικά ζωντανεύουν στις οθόνες των υπολογιστών τους .Μια εικονική πραγματικότητα που πολλές φορές ξεπερνά κάθε τρελό μας όνειρο και καλούμαστε όλοι να βοηθήσουμε να γίνει κάποια στιγμή και πραγματική. 

Εδώ και αρκετά χρόνια τα γνωστά σχεδιαστήρια των μηχανικών και των αρχιτεκτόνων με τα οποία μεγαλώσαμε εμείς, έχουν γίνει οι οθόνες των υπολογιστών. Η παραμετρική σχεδίαση και το (animation) δίνουν ζωή σε κάθε ιδέα του δημιουργικού σχεδιαστή. Τα διάφορα play station, κυριολεκτικά μαγεύουν με την εκπληκτική ποιότητα των απεικονίσεων και την δυναμική των κινήσεων. Κάθε σκεπτόμενος παρατηρητής βλέποντας το ΑVATAR και τις άλλες 3d κινηματογραφικές παραγωγές των τελευταίων ετών, αντιλαμβάνεται ότι εμφανίζεται στο προσκήνιο μια νέα γενιά δημιουργικών ανθρώπων που συνεργαζόμενοι κοινωνικά σε μικρές αλλά και τεράστιες δημιουργικές ομάδες, με τις εκπληκτικές τους γνώσεις, την δημιουργικότητα τους και την ευφυΐα τους, μπορούν να μετατρέπουν το όνειρο σε πραγματικότητα και την πραγματικότητα σε όνειρο. 

Βλέποντας ένα Demo κάποιου play station μέσα ένα ειδικό κατάστημα μαζί με ένα 15χρονο παιδί-μάλλον προσφυγόπουλο από αυτά που έτυχε να γλυτώσουν από τον πνιγμό στο αιγαίο- κοιτούσαμε κι’ δύο εκστασιασμένοι, τα υπέροχα που διαδραματίζονταν στην οθόνη. Τότε το παιδί με ρώτησε με σπασμένα ελληνικά αλλά γεμάτο με ενδιαφέρον: Ποιοι είναι αυτοί που κάνουν αυτά τα υπέροχα animation; Είναι νέοι άνθρωποι στην ψυχή ,με γνώσεις, ταλέντο και φαντασία που δημιουργούν με την βοήθεια προγραμμάτων του υπολογιστή που έχουν μάθει να χειρίζονται .

Του είπα. ”Θα ήθελα να γίνω σαν και αυτούς”. Μου είπε το προσφυγάκι. Όχι ! πετάχτηκε ένας 35χρονος έλληνας πωλητής θέλοντας να κάνει τον έξυπνο. Αυτά τα σχέδια τα βγάζει μόνο του το κομπιούτερ’. Αυτή είναι η νοοτροπία πολλών από τους σημερινούς μας νέους. Μια νοοτροπία αλλοτρίωσης. Υπάρχουν δυστυχώς πολλοί νέοι που πιστεύουν πως με το πάτημα ενός κουμπιού η με ένα χάπι μπορούν να λύσουν κάθε πρόβλημα και να ικανοποιήσουν κάθε τους ανάγκη Όμως για να υπάρξει ευημερία για να υπάρξει ψυχική ισορροπία δεν γίνεται μόνο να καταναλώνουμε τα δημιουργήματα των άλλων αλλά πρέπει να προσφέρουμε στην κοινωνία την δημιουργικότητα που μας αναλογεί. 

Η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας ιδίως στον τομέα της πληροφορικής, καταδεικνύει ξεκάθαρα, πως δυο είναι οι μεγάλες κατηγορίες των ανθρώπων. Οι δημιουργικοί, που βιώνουν την χαρά και την ελευθερία που χαρίζει η δημιουργική ζωή και οι καταναλωτές, που πιστεύουν, ότι καταναλώνοντας και απολαμβάνοντας τα δημιουργήματα των άλλων, θα γίνουν ευτυχισμένοι. Οι δεύτεροι, ακολουθούν εναν λανθασμένο τρόπο ζωής, που οδηγεί σε κάθε μορφής εξάρτηση και φυσικά στην απώλεια των πολυτιμότερων αξιών που είναι η αυτοεκτίμηση και η ελευθερία. 

 Όταν παίζουμε το play station, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι κάποιοι εργάστηκαν για να το σχεδιάσουν. Όταν οδηγούμε το Audi η τη Ferrari ,όταν φοράμε τα Adidas, όταν ταξιδεύουμε πάνω από τα σύννεφα μέσα στο Airbus, πρέπει ίσως να κάνουμε την αυτοκριτική μας σκεπτόμενοι αν και μείς δημιουργήσαμε ποτέ κάτι για τους άλλους. 

Μόνο όταν δημιουργούμε έχουμε την δυνατότητα να απολαμβάνουμε με το σωστό τρόπο τα δημιουργήματα των συνανθρώπων μας. 

Αν φτάσαμε σ' αυτή τη σημερινή κατάντια, είναι γιατί πολλοί συνάνθρωποι μας, έκαναν το λάθος να πιστέψουν ότι αρκεί το χρήμα για να απολαμβάνουν τα δημιουργήματα των συνανθρώπων τους και έκαναν στόχο ζωής την απόκτηση χρήματος χωρίς την ανάλογη δημιουργική προσφορά. Oι καταθέσεις μας στην τράπεζα, χωρίς αντίκρισμα την ανάλογη δημιουργικότητα από μέρους μας, δεν θα έπρεπε να έχουν καμιά αξία. 

Ίσως αυτό να ακούγεται ιδεαλιστικό και τελείως ανεφάρμοστο, αλλά μόνο όταν το κεφάλαιο αποκτά αξία από το δημιουργικό του αντίκρισμα, τότε μόνο θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για το ξεκίνημα μιας αληθινής κοινωνικής δικαιοσύνης και δημιουργικότητας. Η χρυσή εποχή για τον ανθρώπινο πολιτισμό θα ξεκινήσει μόνο όταν το κεφάλαιο που κάποιος διαθέτει θα είναι άχρηστο αν δεν τεκμηριώνεται απόλυτα, ότι προέρχεται από γνήσια δημιουργική προσπάθεια. 

Κλείνοντας, για την ιστορία, νομίζω πως μπορώ να αναφέρω δυο από τις πολλές δημιουργικές προσπάθειες που έγιναν αρκετά χρόνια πριν στην Ελλάδα με στόχο την παραγωγή αυτοκινήτων, όπου είχα την τιμή να λάβω και εγώ μέρος. Η μια προσπάθεια έγινε την περίοδο 1973-76 στο Νεώριο της Σύρου. Μέσα σε ένα παλιό νηματουργείο στήθηκε μια μικρή μονάδα κατασκευής ηλεκτρικών αυτοκινήτων. Κατασκευάστηκαν 145 μικρά ηλεκτρικά αυτοκίνητα. Τα τεχνικά μέσα ήταν πολύ απλά μηχανήματα και εργαλεία διαμόρφωσης λαμαρίνας, όπως επίσης, μηχανές οξυγονοκόλλησης και ηλεκτροσυγκόλλησης. 

Το κάθε αυτοκίνητο κατασκευαζόταν χειροποίητα από μικρή ομάδα μαστόρων. Τους μηχανικούς του εργοστασίου πλαισίωναν τεχνίτες, μάστορες και εργάτες που προέρχονταν από το χώρο της επισκευαστικής ζώνης του ναυπηγείου, χωρίς καμία εμπειρία στην κατασκευή αυτοκινήτων. Η ταχύτατη προσαρμογή των μαστόρων, των τεχνιτών και των εργατών στην τεχνολογία κατασκευής αυτοκινήτων, ήταν το αποτέλεσμα της φιλικής επαφής των μηχανικών με τους μάστορες και τους εργάτες, οι οποίοι αντιμετώπισαν την όλη κατασκευαστική και παραγωγική διαδικασία σαν προσωπική πρόκληση που έπρεπε να φέρουν οπωσδήποτε σε πέρας για λογούς φιλότιμου, δηλαδή βελτίωσης του επιπέδου της αυτοεκτίμησης τους.

Θυμάμαι συγκεκριμένα τη μέρα που τελειώναμε ένα πρωτότυπο αυτοκίνητο με τον τίτλο «ΝΕΩΡΙΟ», που σήμερα βρίσκεται στο τεχνολογικό μουσείο Θεσσαλονίκης το «ΝΟΗΣΙΣ». Όλοι μας, χωρίς αυτό να μας το επιβάλει κανείς, αδιαφορήσαμε για το οκτάωρο, και το μετατρέψαμε σε 24ωρο, εργαζόμενοι μέχρι την ανατολή του ήλιου. Προτεραιότητα εκείνες τις στιγμές είχε το φιλότιμο των μαστόρων που ήθελαν να δουν το αποτέλεσμα του κόπου τους να λάμπει φρεσκοβαμμένο κάτω από τις πρώτες ακτίνες του ήλιου. 

Χωρίς την συμμετοχή και την κοινωνική συνεργασία μαστόρων όπως ήταν ο Θόδωρος και ο Μήτσος ο Κεχαγιάς (φανοποιοί), ο Αντώνης, ο κυρ Σταύρος (εφαρμοστής), ο Γιώργος ο Καλογιάννης (ξυλουργός, μοντελοποιός), που έκανε το ξύλινο καλούπι του αυτοκινήτου), και οι άλλοι τεχνίτες, μάστορες και εργάτες που τα ονόματα τους δεν θυμάμαι δυστυχώς πια, το «ΝΕΩΡΙΟ» θα είχε μείνει στα προοπτικά σκίτσα που είχα σχεδιάσει, και στα όνειρα μου.

Ο ίδιος ακριβώς κοινωνικός τρόπος συνεργασίας με τους έμπειρους και φιλότιμους μάστορες, τεχνίτες και εργάτες, έδωσε την περίοδο 1979-82 3.500 τζιπάκια, τα FARMA , που δυο από αυτά τα κάναμε εξαγωγή στην Ιταλία με την προοπτική να ξεκινήσει μια μεγάλη συνεργασία. Ναι , είναι αλήθεια ότι η Ελλάδα εξήγαγε κάποια στιγμή αυτοκίνητα στην Ιταλία και αυτό δεν είναι μια φαντασίωση, είναι πραγματικότητα. Είναι το αποτέλεσμα της υπέρβασης που μπορεί να συμβεί όταν υπάρχει κοινωνική συνεργασία ανάμεσα σε ανθρώπους που πιστεύουν στο ίδιο όνειρο, που στόχος τους δεν είναι μόνο η οικονομική ευημερία αλλά η ικανοποίηση που νοιώθει ο δημιουργός, ο μάστορας, όταν βλέπει πως ο μόχθος του μεταβάλλεται σε πραγματικότητα. 

Η παραγωγική ανασυγκρότηση δεν είναι απαραίτητη μόνο για την συνεισφορά στην οικονομική ευημερία ενός τόπου. Είναι απαραίτητη και για την ευκαιρία που δίνει σ’ αυτούς που συμμετέχουν ,να νοιώσουν την ικανοποίηση και την ψυχική ευφορία που δίνει η δημιουργικότητα. 

Κανείς δεν μπορεί να φανταστεί την απόλαυση που νοιώθει ο δημιουργικός άνθρωπος τη στιγμή που αντικρίζει το αποτέλεσμα της δημιουργικής του προσπάθειας. Τη στιγμή που ο ξυλουργός χαϊδεύει το λουστραρισμένο έπιπλο, ο τορναδόρος τον τελειωμένο άξονα, ο φανοποιός όταν αντικρίζει την φρεσκοβαμμένη πόρτα του αυτοκινήτου, η μοδίστρα όταν βλέπει το ραμμένο φόρεμα να ταιριάζει σαν γάντι στο σώμα της πελάτισσας. 

Και για όλη αυτή την ικανοποίηση, πρωταρχική αιτία δεν είναι η προσδοκία του οικονομικού οφέλους, αλλά η υπέροχη αίσθηση που γεννιέται από την συνειδητοποίηση της συμβολής σε κάτι νέο, σε κάτι που έχει σημασία στη ζωή. Και αυτό δεν είναι υπερβολή. Γιατί εκείνο που χρειαζόμαστε για να γίνουμε ευτυχισμένοι, για να νοιώσουμε ψυχική πληρότητα και εσωτερικό πλούτο, δεν είναι τόσο το χρήμα, όσο είναι τελικά η αυτοεκτίμηση.

Γιώργος Θ.Μιχαήλ, Aρχιτέκτονας-Bιομηχανικός Σχεδιαστής